Thành phố gạch hồng có vẻ đẹp ấm áp trước những ngọn gió thu phương Bắc. Tiết thu ẩm lạnh tan trong những kẽ lá nhuộm vàng hai bờ kênh đào Canal du Midi nơi những con thuyền nhỏ trễ nải như mắc kẹt trong cơn mơ màng đem lại ấn tượng lãng mạn đầu tiên về TP miền Nam thanh lịch ngọt ngào. Nhiều người gọi Toulouse là phiên bản miền Nam thu nhỏ của Paris, ấm áp, kín đáo và ít hào nhoáng hơn.
Mặc dù là TP lớn thứ tư tại Pháp, khu vực trung tâm Toulouse đủ nhỏ để có thể đi bộ một vòng qua những quảng trường lịch sử trang nhã, những tòa nhà xây bằng gạch đỏ cao vừa phải, những nhà thờ và những tiệm sách cũ. Hầu hết các tòa nhà ở Toulouse được xây bằng gạch La Mã hoặc ngói làm từ đất sét địa phương có sắc đỏ khắc nhau, từ hồng nhạt đến cam đậm. Màu gạch cũng thay đổi theo từng thời điểm trong ngày, tùy vào độ chói chang hay mờ nhạt của ánh sáng mặt trời. Khu vực này có vẻ đẹp giản dị hoài cổ của một thị trấn hơi trầm buồn hơn là sự tấp nập của một thủ phủ kinh tế đang lên.
Tọa lạc bên bờ sông Garonne, được tìm thấy từ thời cổ đại, TP từng là một phần của đế chế La Mã với tên gọi Tolosa. Nằm ở vị trí chiến lược giữa biển Địa Trung Hải và biển Atlantic, Tolosa nhanh chóng trở thành trung tâm thương mại phồn thịnh. Sau sự sụp đổ của đế chế La Mã, Tolosa lần lượt nằm dưới quyền kiểm soát của người Visigoths, Frankish và Merovingians. Vào thế kỉ 13, giáo phái Cathar mở rộng thu hút nhiều tín đồ ở Toulouse. Tôn giáo này không được Ki-tô giáo dòng chính thừa nhận dẫn đến cuộc nội chiến đẫm máu giữa cộng đồng da trắng chính thống với những người da màu dị giáo trong TP. Vượt qua giai đoạn nội chiến, Toulouse phải đối mặt với nhiều thảm họa khác như bệnh dịch hạch đen, trận lũ lụt lớn, trận đại hỏa hoạn thiêu rụi hoàn toàn những công trình bằng gỗ. Toulouse cũng bị cuốn vào cuộc Chiến tranh Trăm năm với Anh khiến 10,000 dân thiệt mạng. Sự hồi sinh của TP đến từ một loại bột màu từ lá pastel dùng nhuộm vải vóc quần áo. Việc sản xuất và buôn bán loại bột nhuộm này mang tới phồn thịnh lâu dài cho TP trong suốt giai đoạn từ năm 1463 đến năm 1560, được gọi là kỷ nguyên Pastel, cho tới khi nó bị thay thế bởi loại thuốc nhuộm hiệu quả hơn, đẹp bền màu và rẻ hơn xuất xứ từ Ấn Độ. Tuyến đường sắt nối Paris và Toulouse hoàn thành năm 1856 đã mang không khí cách mạng công nghiệp đến TP Tây Nam cùng với những nhà băng và các thương hiệu từ Paris. Trong thế chiến thứ nhất, Toulouse trở thành bản doanh của sản xuất công nghiệp, chuyên sản xuất bột súng, đạn dược, phụ kiện máy bay. Ngày nay, Toulouse được coi là trung tâm của ngành hàng không vũ trụ châu Âu, với Airbus, hệ thống định vị Galileo và các công ty khác chuyên về vệ tinh. Trong thời đại mới, Toulouse đang tự định vị mình như một điểm đến du lịch với nhiều di sản văn hóa nghệ thuật chứa đựng giá trị lịch sử. “The pink city” cũng là một TP trí thức, nơi có rất nhiều trường ĐH lâu đời uy tín thu hút rất nhiều du học sinh. Từ thời trung đại đến hiện đại, Toulouse đã nằm ở vị trí trung tâm của nhiều sự kiện lịch sử quan trọng đến khi có diện mạo như ngày nay với biệt danh “TP hồng”.
Nằm ở trung tâm “TP hồng”, The Church of the Jacobins là khối kiến trúc nhà thờ xây dựng bởi gạch đỏ và đá. Nhìn từ bên ngoài, tu viện trông chân phương đến khổ hạnh, nội thất bên trong trái lại gây ấn tượng bởi ánh sáng nhẹ và không gian thanh thoát. Những vòm trần nhọn trên những thước cột cao vút và những ô kính màu đặc trưng cho phong cách Gothic. Bức tường được sơn giả đá cẩm thạch bẳng một kĩ thuật có tên gọi Trompe-l’oeil – Đây là phương pháp tạo ảo giác phối cảnh khiến người xem có cảm nhận không gian ba chiều chứ không chỉ là bức tranh phẳng. The Church of the Jacobin không phải kiến trúc Nhà thờ độc đáo duy nhất ở Toulouse. Cũng xây bằng gạch đỏ, nhà thờ công giáo La Mã Toulouse Cathedral (Tên tiếng Pháp: Cathédrale Saint-Étienne de Toulouse) có mặt tiền ấn tượng với tháp cao và cửa sổ hoa hồng rất lớn. Nhà thờ là Di tích Quốc gia, đồng thời là Trụ sở của Tổng giám mục Toulouse. Không gây ấn tượng bởi chiều cao nổi trội nhưng nằm ở địa thế tuyệt đẹp nhìn ra bờ sông, vương cung thánh đường Notre-Dame de la Daurade ban đầu là ngôi đền thờ Apollo, một vị thần Hi Lạp, sau đó trở thành thánh đường khi hoàng đế Hononius cho phép chuyển đổi những ngôi đền ngoại giáo sang Ki-tô giáo. Công trình kiến trúc này có một lịch sử thăng trầm, diện mạo hiện nay được tái dựng trong thế kỉ 19. Dù ẩn khuất sau một hàng cây, không khó để nhận ra Notre-Dame de la Daurade với mặt tiền bằng đá và hàng cột Hi Lạp lớn mang vẻ đẹp cổ điển quyến rũ.
Cũng trong khu vực trung tâm, Place du Capitole là trái tim của Toulouse. Sự ra đời của Place du Capitole có nền tảng từ thời La Mã, khi hoạt động công cộng của TP thường diễn ra trên quảng trường. Cuối thế kỉ 11, các con trai và cháu trai của bá tước Raymond IV vùng Toulouse quyết định chia sẻ quyền lực với các capitouls, tên chỉ ủy viên hội đồng TP, những người có trách nhiệm điều hành và bảo đảm pháp luật luôn được thực thi. Các vị capitouls đã duy trì vai trò của mình trong suốt 600 năm lịch sử. Sự ra đời của tòa nhà thật sự xuất phát từ năm 1190, khi các capitouls quyết định mua một số ngôi nhà thuộc quảng trường trung tâm dùng làm nơi làm việc chung. Về mặt nghệ thuật, mặt tiền tòa nhà là một biểu tượng của kiến trúc Tân cổ điển (Neo-Classic) với ba tầng lầu gồm các bức tường dài bẳng gạch và các thước cột cao bằng đá cẩm thạch hồng. Có chức năng của một tòa thị chính, một nhà hát chuyên tổ chức các buổi thính phòng và opera, tòa nhà đồng thời cũng là điểm đến du lịch hấp dẫn.
Toulouse là TP của nhiều bảo tàng. Người xem có thể tìm những trải nghiệm đặc biệt và chiêm ngưỡng các mẫu phi thuyền không gian tại bảo tàng Cite de l’espace, hay tìm hiểu về thế giới tự nhiên và động vật hoang dã tại Museum of Natural History. Nếu yêu thích hội họa, không thể không ghé qua bảo tàng Fondation Bemberg nơi trưng bày tác phẩm của nhiều danh họa châu Âu từ thế kỉ 17 đến thế kỉ 20 như Canaletto, Philips Wouwerman, Claude Monet, Pablo Picasso… Các bức họa thuộc nhiều trường phái: Ấn tượng, Hậu ấn tượng, Nabis, Dã thú (Fauvism)… Một trong những bảo tàng quan trọng khác tại Toulouse là Bảo tàng khảo cổ Musée Saint-Raymond, mở cửa từ năm 1892. Các di tích khào cổ tái hiện lịch sử khái quát của Toulouse từ thời cổ đại đến tiền trung đại.
Toulouse là đô thị điển hình cho không khí miền Tây Nam Pháp, với trời xanh ngập nắng, những quán cà-phê ngoài trời, những sạp trái cây lưu động, một nơi mà người ta dễ dàng tìm đến đặc sản của vùng như thịt vịt hay rượu vang. Không nổi tiếng bằng nhiều TP du lịch khác, Toulouse vẫn còn đầy không khí địa phương, chứa đựng trong mình nhiều giá trị văn hóa lịch sử, hấp dẫn với cả những người yêu thiên nhiên và thích hoạt động ngoài trời. Nếu được hỏi, trên tất cả ấn tượng xao xuyến khó quên nhất ở đây là gì, câu trả lời là những hàng cây. Những hàng cây biếc xanh tươi tốt vào mùa xuân, rực vàng vào mùa thu trải dài theo bờ sông và hai bên bờ kênh chạy khắp TP là dấu ấn sâu đậm nhất trong bức tranh Toulouse lãng mạn ngọt ngào.
KTS Đinh Thị Ngọc Tâm
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 10-2023
