Nhà ở xã hội ở Thượng Hải – Loại hình phát triển và khả năng áp dụng cho nhà ở xã hội Việt Nam

Nhà ở xã hội tại thành phố Thượng Hải dành cho một số đối tượng đặc biệt là các hộ gia đình nghèo, thu nhập trung bình thấp, họ có thể thuê hoặc mua nhà với giá rẻ khi đáp ứng một số quy định của thành phố. Người dân muốn hưởng nhà ở xã hội cần phải đáp ứng các điều kiện cần thiết của thành phố về mỗi loại hình nhà ở xã hội khác nhau. Về mặt loại hình, hiện nay nhà ở xã hội tại Thượng Hải bao gồm: loại nhà ở giá rẻ, nhà ở cho thuê chi phí thấp, nhà ở cho thuê công cộng và nhà ở tái định cư. Nhà ở giá rẻ hướng đến đối tượng là những cá nhân và gia đình khó khăn về nhà ở, đồng thời có thu nhập thấp. Nhà ở cho thuê chi phí thấp dành cho những gia đình khó khăn về nhà ở, có thu nhập trung bình thấp. Nhà ở cho thuê công cộng dành cho việc thu hút nhân tài hay người nước ngoài đến thành phố làm việc, công nhân lao động tại các khu công nghiệp, sinh viên các trường đại học. Nhà ở di dời, tái định cư dành cho các gia đình cần di chuyển nhường đất và nhà cho các công trình lớn của thành phố. Bài viết sẽ giới thiệu những kinh nghiệm thực tiễn của tác giả trong thời gian làm việc tại Thượng Hải về việc thiết kế, xây dựng nhà ở xã hội, từ đó đưa ra một số hướng dẫn tham khảo cho việc quy hoạch và thiết kế xây dựng nhà ở xã hội tại Việt Nam trong thời gian tới.

sdgsdgdfhdfh

Bản đồ quy hoạch nhà ở xã hội tại Thượng Hải, năm 2003 và bản đồ quy hoạch 23 khu nhà ở xã hội tại Thượng Hải, năm 2010

Các khu nhà ở xã hội tại thành phố Thượng Hải (Trung Quốc) đều được chính quyền thành phố quy hoạch thống nhất và có tiêu chuẩn xây dựng riêng. Nếu so sánh với nhà ở thương mại thì nhà ở xã hội tại Thượng Hải chưa đạt được sự hoàn chỉnh về công năng và chất lượng, bởi vậy chính quyền thành phố đang từng bước đẩy mạnh công cuộc xây dựng nhà ở xã hội, tiếp tục cải thiện điều kiện sống của nhân dân và thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của thị trường bất động sản.

Ý nghĩa xã hội và đặc điểm của nhà ở xã hội Thượng Hải

Về mặt ý nghĩa xã hội, nhà ở xã hội trước tiên bảo đảm sự an cư cho người dân lao động, góp phần cải thiện điều kiện sống của cư dân đô thị có thu nhập trung bình thấp, mang ý nghĩa thúc đẩy sự hòa hợp và ổn định trong xã hội, tạo sự công bằng, dân chủ trong đời sống người dân đô thị. Yếu tố quan trọng nhất là kiểm soát việc sử dụng hiệu quả nguồn vốn đầu tư vào hệ thống nhà ở xã hội, từ đó, việc hình thành các dự án nhà ở xã hội sẽ thúc đẩy phát triển kinh tế và an sinh xã hội của thành phố.

Ý nghĩa thứ hai là định hướng phát triển ngành công nghiệp. Việc đẩy nhanh tiến độ xây dựng các khu nhà ở xã hội sẽ tác động tích cực đến các ngành sản xuất công nghiệp liên quan. Theo ước tính của chính quyền địa phương, trong năm 2010, với việc đầu tư 7,5 tỷ nhân dân tệ xây dựng mới nhà ở xã hội đã thúc đẩy đầu tư địa phương, kéo sản lượng thép tiêu thụ lên tới 650.000 tấn và xi măng 500.000 tấn. Đồng thời, thành phố có điều kiện giải phóng các khu nhà xuống cấp cũ nát và chuyển sang cho các dự án cơ sở hạ tầng mới hiện đại.

Nhà ở xã hội làm thay đổi cuộc sống người lao động nghèo
Nhà ở xã hội làm thay đổi cuộc sống người lao động nghèo

Ý nghĩa thứ ba là kích thích tiêu dùng. Phát triển nhanh các dự án nhà ở xã hội sẽ tạo điều kiện thuận lợi cho việc mở rộng thị trường hàng hóa tiêu dùng. Người dân tại các khu đô thị mới, hay các khu ở ngoại thành được hưởng chính sách tái thiết nông thôn, cải thiện môi trường sống và điều kiện hưởng trực tiếp hàng hóa chất lượng tốt hơn. Đặc biệt là thành phố mở rộng thị trường tiêu thụ tới những người thu nhập thấp.

Nhà ở xã hội “bốn trong một” ở Thượng Hải
Nhà ở xã hội “bốn trong một” ở Thượng Hải

Về đặc điểm của nhà ở xã hội, trải qua 60 năm phát triển và xây dựng, nhà ở xã hội tại Thượng Hải đã hình thành bốn đặc điểm sau [8]:

  • Thứ nhất, số tầng cao của nhà ở tăng dần hằng năm. Vào những năm 1950 – 1970, chủ yếu là nhà ở thấp tầng từ 2 – 4 tầng; những năm 1980 – 1990 có nhà nhiều tầng từ 5-6 tầng. Từ năm 2000 đến nay, thịnh hành loại nhà ở có từ 11 tầng trở lên. Hiện nay, các khu nhà ở xã hội đã xuất hiện những tòa nhà cao trên 18 tầng;
  • Thứ hai, tiêu chuẩn diện tích căn hộ tăng trước giảm sau. Trong những năm 1950, tiêu chuẩn diện tích căn hộ tăng tổng thể từ 30 m2 của nhà thấp tầng lên đến 42 – 52 m2 của nhà nhiều tầng, hay 60 – 65 m2 của nhà cao tầng. Sau những năm 1980 – 1990 thì diện tích tiêu chuẩn tăng lên 60 – 70 m2 của nhà nhiều tầng, hay 70 – 80 m2 của nhà cao tầng. Tuy nhiên, hiện nay tiêu chuẩn diện tích của nhà ở giá rẻ đã giảm xuống: Nhà nhiều tầng 60 m2, còn nhà cao tầng là 65 – 70 m2;
  • Thứ ba, điều kiện của bếp và phòng vệ sinh tiếp tục được cải thiện. Từ việc sử dụng chung trong những năm 1950 – 1960, đến năm 1970 các hộ gia đình đã được sử dụng độc lập và dùng chung hành lang, cầu thang. Khu bếp và vệ sinh càng ngày càng được chú trọng về diện tích, chiếu sáng và thông gió tự nhiên;
  • Thứ tư, không gian sống ngày càng hoàn thiện. Những năm 1950 – 1970, nhà ở xã hội của Thượng Hải vẫn chưa có khái niệm về phòng sinh hoạt chung, phòng khách, mà tất cả đều ghép với phòng ngủ. Đến những năm 1990 mới bắt đầu phân chia chức năng các phòng, xuất hiện phòng sinh hoạt chung để đáp ứng nhu cầu sinh hoạt của các thành viên gia đình như ngày nay.

Hinh8-TanKhai.1Hinh8-TanKhai.2

Các giai đoạn phát triển của nhà ở xã hội Thượng Hải

Từ năm 1950 đến nay, nhà ở xã hội của Thượng Hải đã trải qua ba giai đoạn phát triển chính như sau:

  • Giai đoạn đầu: Từ năm 1949 đến giữa những năm 1980, là thời kỳ nhà ở phúc lợi, hệ thống nhà ở công hữu được xây dựng nhiều, hầu hết điều kiện sống của người dân được cải thiện. Nhưng mô hình nhà ở xã hội vẫn còn rất sơ khai, điều kiện sống còn rất hạn chế và còn nhiều vấn đề cần giải quyết;
  • Giai đoạn 2: Từ năm 1980 đến năm 2000, là thời kỳ chuyển đổi từ nhà ở phúc lợi sang nhà ở theo nền kinh tế thị trường. Chính phủ dần mở cửa thị trường nhà đất, áp dụng các chính sách kinh tế thị trường để giải quyết các vấn đề nhà ở, tiêu chuẩn nhà ở xã hội dần tiếp cận với mức trung bình của quốc gia. Đồng thời, Chính phủ định hướng đa dạng hóa loại hình nhà ở xã hội và chuyển sang cơ chế hoạt động của nền kinh tế thị trường. Nhà ở đã vượt qua giai đoạn khó khăn, tuy nhiên Thượng Hải vẫn tiếp tục tìm kiếm mô hình lý tưởng cho nhà ở xã hội;
  • Giai đoạn 3: Từ năm 2000 đến nay, là thời kỳ hoàn chỉnh chính sách về nhà ở xã hội theo nền kinh tế thị trường. Thị trường nhà ở thương mại của Thượng Hải nóng lên nhanh chóng, giá nhà đất tăng cao, diện tích căn hộ tiêu chuẩn không ngừng tăng cao, người dân thu nhập trung bình ngày càng khó mua hoặc thuê nhà. Chính phủ đã khuyến khích phát triển nhà ở giá rẻ, hỗ trợ cho các dự án nhà ở thương mại để dành một tỷ lệ căn hộ cho nhà ở xã hội, đa dạng hóa mô hình nhà ở xã hội, tạm hoãn việc nâng cao tiêu chuẩn nhà ở để mở rộng phạm vi đối tượng được hưởng nhà ở xã hội.

Năm 2003, 2004, chính quyền thành phố Thượng Hải đã phê duyệt quy hoạch bốn khu vực tập trung nhà ở giá rẻ là các khu BaoShan, JiaDing, NanHui và KangQiao, có vị trí ở khu vành đai thành phố. Tuy nhiên, các khu này có nhược điểm là cơ sở hạ tầng chưa có sẵn, vị trí cách xa khu trung tâm và nhiều vấn đề phát sinh khác nên không thu hút được người dân đến sinh sống [6].
Năm 2010, chính quyền Thượng Hải xác định nhà ở xã hội là trọng điểm xây dựng của thành phố tại các vùng ngoại ô khi công bố quy hoạch chi tiết 23 khu nhà ở xã hội (Hình 1&2). Các khu vực này được Chính phủ đầu tư các chương trình phúc lợi xã hội cho dân cư đô thị.

Hinh9-HangThanh_1Hinh9-HangThanh_2

Các loại hình nhà ở xã hội và điều kiện áp dụng

Điều kiện xin hưởng nhà ở xã hội là điều kiện cần thiết đối với các đối tượng muốn được hưởng những ưu đãi về nhà ở xã hội của thành phố. Mỗi loại hình nhà ở xã hội có các điều kiện áp dụng riêng để phù hợp với từng đối tượng. Về mặt loại hình, hiện nay nhà ở xã hội tại Thượng Hải bao gồm bốn loại nhà ở giá rẻ, nhà ở cho thuê chi phí thấp, nhà ở cho thuê công cộng và nhà ở tái định cư.

1) Nhà ở giá rẻ: Căn cứ “Quy định quản lý nhà ở giá rẻ Thượng Hải” 1 ban hành tháng 6/2009, các tiêu chuẩn đối với cá nhân và gia đình muốn mua nhà ở giá rẻ như sau:

  • Thành viên trong gia đình phải có hộ khẩu tại thành phố từ 7 năm trở lên, và đã cư trú tại khu vực nộp đơn từ 5 năm trở lên;
  • Diện tích nhà ở bình quân đầu người dưới 15 m2;
  • Thu nhập bình quân đầu người hàng tháng ít hơn hoặc bằng 2.300 nhân dân tệ (tương đương 8 triệu VND), tài sản cá nhân dưới 7 vạn NDT (tương đương 240 triệu VND);
  • Người nộp đơn trong khoảng thời gian 5 năm trở lại đây chưa thực hiện một hành vi giao dịch nào liên quan đến nhà ở trong thành phố.

Tháng 3/2011, chính quyền thành phố Thượng Hải công bố tiêu chuẩn mới để được mua nhà ở giá rẻ. Tiêu chuẩn mới nhất như sau: Đối với hộ gia đình có 3 người trở lên, thu nhập bình quân năm được điều chỉnh 39.600 NDT, tức 3.300 NDT/tháng, tài sản cá nhân bình quân điều chỉnh đến 120.000 NDT. Đối với hộ gia đình có 2 người trở xuống, thu nhập gia đình và tài sản cá nhân tăng thêm 10%, tức là thu nhập bình quân năm 43.560 NDT, và tài sản cá nhân bình quân 132.000 NDT (lần lượt tương đương 150 triệu VND và 460 triệu VND).
Nhà ở giá rẻ của Thượng Hải có giá trong khoảng từ 5.200 NDT đến 8.500 NDT/m2 (tương đương từ 18 – 30 triệu VND/m2). Mỗi căn hộ có diện tích 45 m2 (đối với căn có 1 phòng ngủ), 60-65 m2 (đối với căn có 2 phòng ngủ), và 75 m2 (đối với căn có 3 phòng ngủ). Trong đó, có tới 70% là loại căn hộ có 2 phòng ngủ.

Tuy nhiên, thực tế hiện nay chương trình nhà ở giá rẻ của Thượng Hải đang trong tình trạng tiến thoái lưỡng nan khi mà người muốn mua thì không đủ khả năng mua, còn người đủ khả năng mua lại không muốn mua nhà giá rẻ.

2) Nhà ở cho thuê chi phí thấp: Tháng 8/2011, chính quyền TP ban hành “Tiêu chuẩn được thuê và điều kiện áp dụng đối với nhà ở cho thuê chi phí thấp”, trong đó giới hạn thu nhập bình quân đầu người hàng tháng từ 1.100 NDT tới 1.600 NDT. Về nhà ở cho thuê chi phí thấp, điều kiện có thể nộp đơn thuê nhà ở như sau:

  • Gia đình nộp đơn có thu nhập 6 tháng liên tiếp (tính theo bình quân đầu người) dưới 960 NDT (tương đương 3,3 triệu VND), không có tài sản cho thuê lớn và thu nhập thêm (chẳng hạn như phúc lợi, xổ số thể thao,…), tài sản của hộ gia đình ít hơn 120.000 NDT (tương đương 420 triệu VND). 
  • Gia đình nộp đơn có diện tích ở bình quân đầu người nhỏ hơn 7 m2;
  • Gia đình nộp đơn có chủ hộ có hộ khẩu thường trú tại nơi cư trú từ 3 năm trở lên; 
  • Các thành viên gia đình nộp đơn phải cùng sinh sống và có mối quan hệ được luật pháp công nhận.

3) Nhà ở cho thuê công cộng: Thành phố Thượng Hải bố trí khu nhà ở cho thuê công cộng tại hai huyện ngoại thành Từ Hối và Tân Giang Dương Phố. Điều kiện áp dụng đối với các đối tượng muốn thụ hưởng là:

  • Công dân có hộ khẩu thường trú tại thành phố từ 2 năm trở lên;
  • Đã ký kết hợp đồng lao động với các đơn vị của thành phố hoặc công việc tại các cơ quan nhà nước trong thời hạn nhất định;
  • Không có nhà ở trong thành phố hoặc có nhà ở nhưng diện tích ở bình quân đầu người dưới 15 m2;

Nhà ở cho thuê công cộng của Thượng Hải chủ yếu là các căn hộ nhỏ hay ký túc xá với diện tích bình quân 40-50 m2 căn hộ, được trang bị các đồ gia dụng và nội thất tối thiểu. Hợp đồng cho thuê dài hạn không ít hơn 2 năm, và tổng thời gian thuê không quá 5 năm, mục đích để giải quyết khó khăn về nhà ở của các đối tượng công nhân viên chức. Người thuê nhà chỉ phải trả tiền thuê nhà với giá rẻ ưu đãi, không cần trả phí sở hữu nhà đất, cho nên thấp hơn so với giá thuê nhà thực tế trên thị trường.

4) Nhà ở tái định cư: Theo “Quy định quản lý nhà ở di dời và tái định cư Thượng Hải”, nhà ở tái định cư Thượng Hải có diện tích xây dựng là 70 m2 với cấu trúc chủ yếu 2 phòng ngủ 1 phòng khách. Việc di dời và tái định cư nhà ở được đảm bảo trong thời hạn 3 năm, không được chuyển nhượng, thế chấp. Nhà ở tái định cư Thượng Hải phân chia thành nhà ở di dời và tái định trong đô thị, và tái định cư nhà ở cho nông dân, đa phần nằm ở khu vực ven đô. Khi có chính sách di dời, nhà ở tái định cư có thể được chuyển đổi thành nhà ở cho thuê chi phí thấp, nhà ở giá rẻ hoặc nhà ở cho thuê công cộng.

Mô hình nhà ở xã hội “Bốn trong một”

Trong vài năm qua, nhà ở xã hội đã trở thành một trong những điểm sáng nhất trong đời sống của người dân Thượng Hải. Trong khoảng 5 năm gần đây, loại hình nhà ở giá rẻ đã được xây mới khoảng 15 triệu m2, nhà ở di dân và tái định cư khoảng 36,3 triệu m2, nhà ở cho thuê công cộng khoảng 3 triệu m2. Những con số này mang ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với xã hội, bởi đằng sau những con số đó là biết bao gia đình nghèo khó, biết bao người lao động nghèo khổ, khó khăn về chỗ ở đã có một căn nhà. Gần đây, chính quyền Thượng Hải tiếp tục đưa ra thêm khái niệm “bốn trong một” đối với nhà ở xã hội, đó là khái niệm đề cập tới bốn loại hình nhà ở xã hội là nhà ở giá rẻ, nhà ở cho thuê chi phí thấp, nhà ở cho thuê công cộng, nhà ở di dời và tái định cư. Mục đích của mô hình này là để đáp ứng yêu cầu “bảo hiểm cơ bản, phủ sóng rộng, chính sách thống nhất và phát triển bền vững”, giúp chính quyền thành phố phân loại giải quyết một cách nhanh chóng, tổng thể vấn đề nhà ở xã hội cho các cá nhân và gia đình có thu nhập thấp.

Trong 5 năm qua, lãnh đạo thành phố đã chú trọng đến công tác xã hội của nhà ở và thành phố đã cơ bản hình thành hệ thống nhà ở xã hội “bốn trong một”. Từ nhà ở cho thuê chi phí thấp, nhà ở di dời tái định cư đến nhà ở cho thuê công cộng đã liên tục được hoàn thiện cùng với hệ thống các chính sách xã hội để phát huy tác dụng của hệ thống này. Kết quả hiện nay diện tích ở bình quân đầu người tại Thượng Hải đạt 17 m2/người, tăng gần bốn lần so với 4,5 m2 khi bắt đầu thực hiện cải cách và mở cửa năm 1980. Hiện nay, Thượng Hải đã xây dựng hơn 60.000 căn hộ nhà ở cho thuê công cộng với tổng diện tích xây dựng trên 3 triệu m2 và đã đưa vào sử dụng. Tuy nhiên, cũng còn vấn đề trong việc dự báo định lượng, thực tế nhu cầu thuê của dân thấp hơn dự kiến ban đầu. Thành phố sẽ phải căn cứ vào tình hình thực tế và thái độ của công chúng để tiếp tục cải thiện chính sách và có các biện pháp hỗ trợ trong thời gian tới.

Như vậy, có thể thấy hệ thống nhà ở xã hội “bốn trong một” của thành phố Thượng Hải là một mô hình linh hoạt để nâng cao công tác triển khai xây dựng và quản lý các loại hình nhà ở xã hội. Kèm theo mô hình này là các chính sách ưu tiên riêng, quy định riêng của chính quyền đối với các đối tượng được hưởng lợi. Đồng thời cũng cần lưu ý thêm là mô hình này chỉ thích hợp với những đô thị lớn có tình trạng giá nhà ở cao, dân số tăng nhanh và có tầng lớp người lao động thu nhập thấp.

Quy trình xin hưởng nhà ở xã hội

Quy trình xin hưởng nhà ở xã hội được áp dụng từ tháng 6/2009 gồm hai bước thẩm tra. Người xin mua nhà ở giá rẻ phải chấp hành các quy định của thành phố và xin xác nhận nơi cư trú về tình trạng nhân thân, gia đình khó khăn một cách đầy đủ, trung thực, bằng chứng về quyền sở hữu nhà đất, giấy chứng nhận đang ở trong nhà ở cho thuê công vụ (nếu có), và các chứng nhận về thu nhập cá nhân và gia đình mình. Sau khi nhận hồ sơ xin thẩm định, cơ quan chức năng sẽ thực hiện hai bước thẩm tra, hai lần công báo, và hai lần bốc thăm công khai. Các cơ quan có chức năng tại khu phố (phường, xã thị trấn) chịu trách nhiệm xem xét tình hình kinh tế của người nộp đơn về các mặt thu nhập, tình trạng tài sản, điều kiện nhà ở hiện tại theo các quy định kiểm tra của thành phố Thượng Hải.

Sau vòng loại sơ bộ, kết quả thẩm tra phải được công bố công khai tại nơi đăng ký hộ khẩu của người nộp đơn và cả nơi cư trú thực tế của họ. Trường hợp kết quả thẩm tra không có phản đối hoặc có ý kiến phản đối nhưng xác minh không vi phạm các điều kiện bắt buộc thì sẽ được báo cáo lên cho phòng quản lý nhà ở đất đai của quận (huyện) để xem xét. Sau khi xem xét việc tuân thủ các điều kiện, kết quả lại được công bố công khai lần thứ hai cho cộng đồng dân cư thông qua các phương tiện truyền thông. Tiếp theo, các hộ gia đình đăng ký bốc thăm để xếp danh sách từng đợt mua nhà hoặc thuê nhà trong một khoảng thời hạn quy định. Cơ quan quản lý nhà ở xã hội thành phố sẽ căn cứ vào tình hình thực tế quỹ nhà ở xã hội hiện có để phân bố phù hợp danh sách đối tượng tới từng từng loại nhà ở, qui mô căn hộ, vị trí địa điểm,…Sau cùng là đợt bốc thăm các căn hộ cụ thể trong từng khu nhà ở mới theo cách thức thống nhất và công khai, công bằng đối với tất cả các hộ gia đình.

Lời kết

Hy vọng rằng những kết quả nghiên cứu trên đây về nhà ở xã hội sẽ hữu ích với các cơ quan hoạch định chính sách và quản lý nhà ở xã hội tại Việt Nam, nhằm góp phần hoàn thiện cơ sở thiết kế và xây dựng nhà ở xã hội cũng như nhũng chính sách liên quan, các quy phạm thiết kế nhà ở xã hội tại Việt Nam. Những hướng dẫn về điều kiện áp dụng và qui trình thực hiện có thể coi là tài liệu tham khảo cho công việc quản lý – xây dựng mới nhà ở xã hội, và sẽ mang tính định hướng phát triển loại hình nhà ở xã hội tại Việt Nam trong tương lai.

TS.KTS Ngô Lê Minh (*)
Trường Đại học Tôn Đức Thắng
Số 19 đường Nguyễn Hữu Thọ,
Phường Tân Phong, Quận 7, TP Hồ Chí Minh
Email: ngoleminh@tdt.edu.vn

1. Cục Quản lí nhà ở và nhà ở xã hội Thượng Hải. Quy định quản lý nhà ở giá rẻ thành phố Thượng Hải, tháng 6/2009. Trích Chương 3, điều khoản 15, 16, 18, 19.


TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] Bộ Xây dựng Trung Quốc. Tiêu chuẩn xây dựng nhà ở xã hội- GB 50045-95, 2011
[2] Bộ Xây dựng Trung Quốc. Hướng dẫn thúc đẩy phát triển nhà ở cho thuê công cộng, 2010 (6)
[3] Cục quản lí nhà ở và nhà ở xã hội Thượng Hải. Hướng dẫn xây dựng nhà ở xã hội tại Thượng Hải. Tạp chí Xây dựng Thượng Hải, 2010 (12)
[4] Cục quản lí nhà ở và nhà ở xã hội Thượng Hải. Hướng dẫn thiết kế nhà ở xã hội tại Thượng Hải. Tạp chí Xây dựng Thượng Hải, 2011 (2)
[5] Cục quản lí nhà ở và nhà ở xã hội Thượng Hải. Quy định quản lý nhà ở giá rẻ thành phố Thượng Hải, 2009 (6)
[6] Cui Guanglu. Tình hình xây dựng nhà ở xã hội Thượng Hải. Nhà xuất bản khoa học kỹ thuật Thượng Hải, 1998
[7] Liu WeiDong. Nghiên cứu về không gian nhà ở xã hội và phương thức sinh hoạt cư dân Thượng Hải. Nhà xuất bản Đại học Đồng Tế, 2001
[8] Zhang Lingling. Nghiên cứu thiết kế tiết kiệm hóa diện tích nhà ở xã hội Thượng Hải. Nxb Đại học Đồng Tế, 2009.

TS.KTS Ngô Lê Minh (*)

( Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 05 – 2015 )