Typography – truyền đạt thông tin dưới hình thức thẩm mỹ
Typography trong tiếng Hy Lạp được ghép nối bởi “typos” mang nghĩa hình thức và “graphein” nghĩa là viết. Hiểu một cách đơn giản, Typography là nghệ thuật sắp đặt và kỹ thuật ghép chữ – Typography lấy các chữ cái làm đối tượng khai thác, khiến các con chữ không chỉ là công cụ truyền đạt thông tin bình thường mà còn mang tính nghệ thuật cao cùng với sự thể hiện có tính khoa học nhưng không hề gò bó. Có thể nói, Typography là sự sáng tạo bằng các con chữ, được xem như một môn nghệ thuật bắt đầu từ ngày Johannes Gutenberg, ông tổ của ngành in cho ra đời những ấn phẩm đầu tay của mình.
Tiếp nối cho đến thời đại kỹ thuật số, Typography chiếm một vai trò đặc biệt và được coi là một công cụ hữu hiệu trong việc truyền thông nhằm tăng tính thẩm mỹ cho thông tin được đưa ra.
Nghệ thuật Typography với những kỹ thuật riêng của mình đã tạo ra những tác phẩm không chỉ bắt mắt mà còn tạo ra những câu chuyện, những đường đi, dẫn dắt người xem đi theo con đường mà tác giả đã vạch ra trong tác phẩm của mình.
Ngày nay, Typography đã đi sâu vào mọi ngóc ngách của xã hội và song hành với cuộc sống, với tất cả các lĩnh vực, các loại hình thông tin như: Thông tin đại chúng (báo, tạp chí, poster, pano, thương mại, tiếp thị, sản phẩm, dịch vụ…), pháp lý, website,… Đặc biệt, typography có vị trí, vai trò rất quan trọng trong lĩnh vực thiết kế ứng dụng: Thiết kế quảng cáo, giao tiếp cộng đồng (như các thông tin về giáo dục, y tế sức khỏe, công việc, nhà ở, an ninh, môi trường…),.. Hơn thế, Typography còn được ứng dụng trong trang trí nội thất, tạo dáng sản phẩm, thậm chí là trong Thiết kế thời trang, hay Công nghiệp tạo dáng sản phẩm.
Các khái niệm và thuật ngữ trong Typography
– Typefaces và font:Typeface là một hệ thống bao gồm các kiểu chữ, và mỗi một kiểu chữ khác nhau là một typeface riêng biệt. Ví dụ như Arial là một kiểu chữ, Times New Roman là một kiểu chữ,…
Đôi khi có 2 hay nhiều kiểu chữ, nếu chỉ nhìn lướt qua sẽ thấy hề khác nhau. Nhưng sẽ không có 2 typeface giống nhau hoàn toàn được lưu hành.
– Font là một miêu tả cho typeface. Có thể lấy ví dụ như sau, đó là Arial cỡ chữ 9pt là một font, Arial cỡ 12pt là một font, Arial in nghiêng (Arial Italic) là một font. Mỗi sự thay đổi dù là nhỏ của typeface là một font khác nhau. Vậy có thể thấy, có đến hàng vạn các font chữ khác nhau.
– Line spacing: Line Spacing là khoảng cách giữa các dòng theo chiều thẳng đứng. Line spacing được chia làm 4 tỉ lệ chính. Tỉ lệ ở đây được đo bằng cỡ chữ với khoảng cách dòng (khoảng cách dòng được tính từ đường gốc dòng trên đến đường giữa các dòng dưới).
– Tracking hay còn gọi là letter-spacing: Tracking là tổng thể các khoảng cách của chiều ngang dòng chữ.
Trong tracking được chia làm 2 loại cơ bản ta Tracking bình thường và tracking lỏng.
– Stretching: Là việc dùng các công cụ kĩ thuật để kéo các chữ. Đây là điều tối kỵ khi thiết kế Typography. Không được kéo giãn các con chữ và làm thay đổi hình dạng ban đầu của kiểu chữ đó. Điều đó một mặt sẽ thể hiện sự không tôn trọng tác giả đã tạo ra kiểu chữ đó, và lý do thứ 2 là làm tác phẩm mất tính chuyên nghiệp.
– Rag: Khi đánh máy bất cứ một đoạn văn nào cũng sẽ tạo ra rag, Rag là phần không đồng đều của các dòng chữ nằm ở phía bên phải (nếu căn lề bên trái) và ngược lại.
– Một đường rag đẹp không phải là đường rag quá thẳng và cũng không quá dao động, chúng là đường rag có độ uốn đều, khiến đoạn văn không bị đứt đoạn. Nhưng thường trong văn bản mang tính chất quan trọng, các bài báo, tài liệu,.. người viết sẽ tạo Rag thẳng cho cả 2 bên lề.
– Cutting: Là kĩ thuật cắt dòng chữ. Điểm lưu ý của việc cắt là nên cắt nửa dưới của dòng chữ và không nên cắt nửa trên của dòng chữ. Nếu cắt ở nữa trên sẽ dẫn đến việc khó đọc và nhận biết bạn viết gì sẽ rất khó. Như vậy tác phẩm dù có đạt hiệu quả thẩm mỹ đi chăng nữa cũng không truyền đạt được thông tin.
Cách để tạo ra Typography
Giống như cách bạn chơi chữ, hãy ghép các kí tự với nhau sao cho dễ đọc nhất có thể, mang thông điệp nhất có thể và phù hợp nhất có thể… Cách bạn viết chữ hằng ngày, cách bạn trình bày một bài viết nào đó cũng chính là Typography, nhưng cách thức trình bày và kĩ thuật tạo ra nó chỉ là “bản năng” tự có ở dạng đơn giản, sơ khởi nhất.
Có thể nói cách thức thể hiện một tác phẩm typography vô cùng phong phú và đa dạng và không có một công thức nào cụ thể. Tuy nhiên, ta có thể sử dụng linh hoạt nhiều kĩ thuật bao gồm việc sử dụng các kiểu chữ khác nhau, các cỡ chữ to nhỏ kết hợp, sự sắp xếp vị trí, màu sắc, độ tương phản của các chữ cái cùng sự kết hợp với những hình ảnh, hình học,… để tạo ra một tác phẩm Typography. Typography không gò bó trong hình thức thể hiện, đó là sự sáng tạo bằng các con chữ.
Sau đây là một vài quy tắc cơ bản để tạo ra một Typography hiệu quả:
– Hiểu những điều cơ bản về Typography: Về khái niệm, về cấu tạo của Typography, hay các khái niệm liên quan như kerning, tracking,…
– Chia cấp bậc, tầm quan trọng của thông tin: Khi lên một bản kế hoạch thiết kế, điều quan trọng là phải xác định cấu trúc và cấp bậc thông tin. Các tiêu đề, chủ đề sẽ có được tô đậm và lớn như thế nào? Các phụ đề, nội dung thân bài và chữ chú thích hình ảnh sẽ được định dạng ra sao? Cũng nên xem xét việc sử dụng các kiểu chữ khác nhau, nó có thể sẽ giúp bạn tạo ra sự khác biệt giữa các đoạn chữ ở cấp độ khác nhau. Nhiều ấn phẩm thành công được kết hợp nhiều kiểu chữ khác nhau để tạo ra kiểu dàn trang phong cách cổ điển và cả đương đại. Tạo ra một hệ thống phân cấp hợp lý trong thiết kế sẽ giúp nó dễ đọc.
– Chọn kiểu chữ gắn kết với chủ đề: Việc chọn lựa kiểu chữ cần được tính toán rất cẩn thận trước khi đưa vào thiết kế. Nếu chỉ đơn giản lướt nhìn toàn bộ thư viện tài nguyên để tìm một phông chữ thì sẽ hiếm khi có được một đáp án hiệu quả. Phông chữ được chọn nên là những phông chữ thể hiện được tính chất, sắc thái của chủ đề, những cảm xúc mà người thiết kế muốn gửi gắm đến với người xem, điều đó sẽ giúp ích rất nhiều đến việc truyền tải nội dung Typography đến người đọc.
– Phá vỡ những quy tắc: Những quy tắc này chỉ đơn giản là hướng dẫn cho bạn cách tạo nên mẫu Typography. Trong thực tế, có rất nhiều tác phẩm tốt nhất của các nhà thiết kế hiển nhiên lại phá vỡ một hay một vài quy tắc đã nêu. Chỉ cần chắc chắn rằng sự liều lĩnh này không phải là tùy tiện mà được thực hiện có mục đích và hướng đến mục tiêu nhất định.
Tầm quan trọng của Typography trong thiết kế
Typo là 1 bộ phận quan trọng trong thiết kế: Có thể thấy ngày nay Typography xuất hiện rất nhiều trong các sản phẩm đồ họa. Nó là một phương cách chủ yếu để truyền đạt thông tin đến mọi người trong xã hội. Hãy hình dung một website, một tạp chí hay ngay cả trên truyền hình sẽ như thế nào nếu không có typography.
Typography thổi hồn vào các con chữ: Typography chính là việc biểu đạt một thông điệp hay câu chuyện bằng các con chữ, chính vì thế typography rót vào những con chữ màu sắc, sắc thái nhằm diễn đạt của chủ đề mà nó hướng tới. Các con chữ đều có một cảm xúc nào đó, việc tạo ra các typography cũng được chú trọng nhiều đến việc lựa chọn các font chữ sao cho phù hợp với chủ đề.
Typography giúp việc đọc các con chữ, các văn bản trở nên thú vị hơn: Typhography là những con chữ, nhưng không đơn thuần chỉ là một đoạn văn bản bình thường, nó là sự kết hợp giữa dữ liệu thông tin và khả năng sáng tạo. Typhography trình bày các con chữ, văn bản theo một cách hấp dẫn, dễ tiếp nhận, khiến việc đọc trở nên thú vị hơn.
Typography kết nối cảm xúc và thông điệp: Bản chất của Typography chính là việc thể hiện nội dung bằng các con chữ. Và Typography cùng với những kỹ thuật của nó đã làm được điều đó. Mỗi một font chữ, trong một hoàn cảnh sử dụng nào đó lại đem đến một cảm xúc khác nhau, mỗi một font chữ lại có một cách biểu đạt cảm xúc khác nhau. Như ví dụ dưới đây, bạn muốn nói “I love you” một cách ngọt ngào, tha thiết hay một cách đầy day dứt, mãnh liệt.
Typography mang đến sự cuốn hút và tạo ấn tượng cho người xem: Chính vì khả năng này mà typography được ứng dụng trong rất nhiều các quảng cáo, poster. Typography ẩn giấu trong những con chữ là thông điệp, câu chuyện, chính những điều này đã giúp typography dẫn dắt, gợi ra trí tưởng tưởng đến người xem, mọi người có thể tưởng tượng theo chiều hướng mà typography cố ý sắp đặt, hoặc cũng có thể vô tình tưởng tượng theo chiều hướng bản thân cảm nhận. Yếu tố khơi gợi trí tưởng tượng này sẽ để lại ấn tượng trong lòng người xem lâu hơn vì nó khiến người xem không đơn thuần chỉ là thưởng thức mà còn tham gia vào việc tạo ra thông điệp typography.
Typography kích thích sự quan tâm của mọi người: Typography kích thích sự chú ý của mọi người nhờ vào thiết kế bắt mắt đầy tính sáng tạo của mình. Một khi bạn thấy nó trên các màn hình máy tính, ti vi hoặc trên giấy, bạn chắc chắn sẽ nhìn vào nó dù chưa biết nó là gì, với phần lớn người sẽ quan tâm đọc nội dung của nó.
Những sai lầm cần tránh khi thiết kế Typography
Không nắm vững những yếu tố cơ bản về Typography. Điều này sẽ gây ra việc mắc những sai lầm cơ bản trong việc thiết kế, như là:
– Sử dụng kỹ thuật tracking bó quá chặt chữ để tiết kiệm không gian tác phẩm.
– Sử dụng quá nhiều Typeface cho cùng 1 tác phẩm.
– Dùng cách stretching để thay đổi hình dạng nguyên thủy của kiểu chữ.
– Sử dụng kỹ thuật cutting để cắt chữ quá nhiều, dẫn đến việc khó nhận biết và đọc các con chữ.
Không phân chia cấp bậc, tầm quan trọng của thông tin. Điều này sẽ khiến việc tiếp nhận nội dung thông tin bị hạn chế, những thông tin qua trọng bị bỏ qua hoặc ít được chú ý; trong khi đó lại mất thời gian cho việc đọc những thông tin phụ.
Chọn kiểu chữ không gắn kết với chủ đề.
Đề xuất ứng dụng Typography vào thiết kế hệ thống bảng tin trong khuôn viên một Trường Đại học, đơn cử là Trường Đại học Bách khoa – ĐHĐN
Nội dung cung cấp bao gồm:
Thông tin giới thiệu chung:
- Lịch sử hình thành và phát triển của trường
- Danh sách các Hiệu trưởng qua các thời kỳ
- Danh sách các Khoa chuyên ngành
Bảng tên 1 số khoa:
Giải pháp thiết kế: sử dụng chữ, kêt hợp với hình ảnh liên quan để tạo Typography
Yêu cầu thiết kế:
- Thông tin cung cấp trong thiết kế phải chính xác và đã được xác thực
- Thông tin đưa ra phải được chọn lọc
- Thiết kế phù hợp với bối cảnh đặt vào, mang tính chất 1 trường Đại học Kỹ thuật: màu sắc và font chữ phù hợp,..
Đề xuất giải pháp cho hệ thống bảng “Giới thiệu chung”
- Lịch sử hình thành trường Đại học Bách khoa-ĐHĐ
- Hiệu trưởng qua các thời kỳ
- Danh sách 14 Khoa chuyên ngành
Đề xuất giải pháp cho hệ thống bảng các thông tin chỉ dẫn
Đề xuất giải pháp cho một bảng tên một số Khoa chuyên ngành
Tương lai cho Typography
Nghệ thuật chữ – Typography đã được ứng dụng rộng rãi vào hầu hết các lĩnh vực trong cuộc sống, trở thành một phần không thể thiếu trong thiết kế. Tuy nhiên, typography còn là một khái niệm khá xa lạ đối với người Việt Nam nói chung và với sinh viên Việt Nam nói riêng. Các yếu tố truyền thông còn mang tính đơn giản và chỉ đặt nặng phần truyền tải thông tin mà chưa chú ý đến các yếu tố khác. Việc ứng dụng yếu tố nghệ thuật vào các con chữ để truyền tải thông tin còn chưa phổ biến, từ đó làm giảm đi hiệu quả truyền thông đến với mọi người.
Typography còn chưa phát huy được hết khả năng truyền đạt thông tin cũng như việc thiết kế một poster sử dụng Typo sao cho đẹp và hiệu quả cũng chưa được đánh giá đúng tầm quan trọng. Vì vậy, là một người làm trong lĩnh vực thiết kế, mỗi chúng ta phải quan tâm, cũng như thúc đẩy cho sự phát triển của Nghệ thuật chữ ở Việt Nam trong tương lai – để ngành đồ họa Việt Nam bắt kịp với xu hướng của thế giới, để không lạc hậu và lỗi thời.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
[1] The Elements of Typographic Style: Version 4.0: 20th Anniversary Edition Paperback – Robert Bringhurst ( January 15, 2013)
[2] Type: A Visual History of Typefaces and Graphic Styles, Vol. 1Hardcover – Jan Tholenaar (May 1, 2009)
[3] Đồ án nghiên cứu chuyên đề “ Infographic trong thiết kế đồ họa – công cụ giao tiếp hiệu quả”, Vũ Phan Minh Trang, trường Đại học Kiến trúc TP.HCM
[4] Đồ án “Nghệ thuật chữ”, Trường Đại học Kiến Trúc TP.HCM
Giảng viên Vũ Phan Minh Trang,
Sinh viên Nguyễn Thị Thảo Nguyên
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 6/2017)