Trước đây, Việt Nam không quy định và chưa có nghiên cứu cụ thể nào về nội dung hành nghề kiến trúc dành cho KTS. Phát triển nghề nghiệp liên tục (Continiuous Professional Development – CPD) là khái niệm hoàn toàn mới với đông đảo anh chị em KTS.
“Kiến thức là vô tận. Kiến trúc là sáng tạo và không ngừng đổi mới. Vì vậy, Luật Kiến trúc của nước ta cũng như nhiều quốc gia trên thế giới đều hướng tới hành nghề kiến trúc chuyên nghiệp, thực hiện việc liên tục đào tạo và cập nhật thông tin kiến trúc là điều bắt buộc.”
CPD 01-2021 là Chương trình phát triển nghề nghiệp liên tục đầu tiên trên toàn quốc dành cho KTS hành nghề đã được tổ chức tại trụ sở Hội KTS Việt Nam vào đầu tháng 4/2021. Từ đó đến hết năm 2021, Trung tâm Phát triển hành nghề kiến trúc (Hội KTS Việt Nam) đã tổ chức 9 chương trình CPD, được hơn 2000 KTS trên toàn quốc tham dự. Chủ đề của các chương trình này khá đa dạng, thiết thực, hữu ích và hấp dẫn giới nghề như: “Quy tắc ứng xử – Một bước tiến bộ trong hành nghề của giới KTS Việt Nam”, “Kinh nghiệm, kỹ năng cùng các công cụ, phương pháp hỗ trợ sáng tác kiến trúc và quản trị, phát triển Văn phòng Kiến trúc”… Các chương trình được tổ chức theo hình thức: Tập trung trực tiếp, trực tuyến trên nền tảng zoom meeting và kết hợp hội thảo webinar chuyên đề.
Bước vào thập niên thứ ba của thế kỷ 21, giới hành nghề kiến trúc nước ta đã tiến bước hòa nhập cùng làng nghề quốc tế. Hiện nay nước ta chưa có một tổ chức chuyên biệt để quản lý thống nhất hoạt động CPD trong hành nghề kiến trúc về khung chương trình đào tạo, phê duyệt các chủ đề chuyên môn, hình thức học tập, tiêu chuẩn cung cấp dịch vụ… Nhiều nước trên thế giới xây dựng cơ quan quản lý hoạt động hành nghề kiến trúc, trong đó có hoạt động CPD như mô hình: Hội đồng CPD về Kiến trúc, trực thuộc Hội đồng quản lý nghề nghiệp PRC Philippine; Hội đồng KTS Thái Lan ACT, Hội đồng đăng bạ KTS ARB Anh… Tham khảo kinh nghiệm thế giới, trong khuôn khổ bài này, chúng tôi xin tổng hợp sơ lược về hoạt động CPD tại ba quốc gia Singapore, Malaysia và Hoa Kỳ.
Singapore
Phát triển nghề nghiệp liên tục CPD do Hội đồng KTS Singapore BOA – Hội KTS Singapore (SIA) quản lý, đáp ứng nhu cầu phát triển nghề cho KTS, thỏa mãn các yêu cầu bắt buộc về cấp lại chứng chỉ hành nghề hàng năm. Mục đích là tạo điều kiện để các KTS luôn cập nhật, làm quen với kiến thức và kỹ năng mới, có kế hoạch cho tương lai, và đáp ứng sự tin tưởng của xã hội vào vai trò chuyên nghiệp của KTS. Chương trình có mục tiêu hỗ trợ KTS duy trì năng lực và đạt được các mục đích nghề nghiệp. Đây là động lực chủ đạo trong việc cải tiến và làm mới nghề nghiệp.
Theo quy định, mỗi năm KTS đăng bạ phải đạt 20 điểm hoặc 15 điểm (nếu trên 60 tuổi và dưới 70 tuổi) hoặc 10 điểm (nếu trên 70 tuổi). Trong trường hợp nghỉ 3 năm liền trước đó, khi quay lại làm nghề bạn sẽ phải có gấp đôi số điểm CPD, tương ứng với các lứa tuổi.
Hàng năm, SIA công bố toàn bộ các sự kiện hoạt động CPD trong năm, bao gồm thời gian, chủ đề, số điểm CPD, địa chỉ liên hệ đăng ký… rất thuận lợi cho người tham gia. Chương trình chi tiết sẽ được cập nhật trước 3 tháng. CPD của BOA-SIA cung cấp đầy đủ, cập nhật về kiến thức, kinh nghiệm và kỹ năng cho các KTS. Căn cứ các chương trình đó, KTS có thể lựa chọn những hoạt động phù hợp với lĩnh vực, mối quan tâm và thời gian của mình để tham dự.
Ví dụ về khóa CPD (20/4/2022, 17.00-18.30; Điểm CPD: 1,5) đăng trên website của SIA, WEBINAR: “Dự án thành công hay thất bại – Lý thuyết phức tạp là gì, có thể cho chúng tôi biết về rủi ro trong xây dựng”; phí: từ 90 – 60 SGD (SIA member), tương đương khoảng 1.500.000 – 990.000 VND.
Thuyết trình tại CPD 05-2021 (do TT Phát triển hành nghề kiến trúc tổ chức tháng 9/2021), KTS Larry Ng Lye Hock, Giám đốc Đăng bạ BOA, đã giới thiệu thêm về “Khóa học hành nghề kiến trúc – APC” dành cho các ứng viên chuẩn bị dự Sát hạch hành nghề chuyên nghiệp PPE tại Singapore (nếu đỗ, được phép sử dụng danh hiệu “Kiến trúc sư”). Khóa học bao gồm 29 buổi tối, tổng số 72,5 giờ và ứng viên phải tham gia tối thiểu 75% thời lượng này. Ứng viên lần lượt thi qua 02 phần thi viết và 01 phần thi vấn đáp như sau:
- “Thi viết I-Luật & Kiến trúc sư”; “Thi viết II–Hành nghề chuyên nghiệp”: Tại mỗi phần, các ứng viên phải trả lời 4/5 câu hỏi (gồm 01 câu trắc nghiệm bắt buộc, 04 câu viết), 100 điểm;
- Thi vấn đáp: 30 – 45 phút, có 3 giám khảo, 100 điểm;
- Tỷ lệ thi đỗ qua các kỳ PPE hàng năm, tính từ 2005 -2019, trung bình: 58,26% (!).
Malaysia
Các điều khoản của Luật KTS năm 1996 đã xác định trách nhiệm của KTS chuyên nghiệp, KTS đăng bạ và thiết kế viên đăng bạ đạt được mức độ hợp lý về kỹ năng và cẩn trọng theo yêu cầu của nghề nghiệp. Để đạt được yêu cầu đó, Hội đồng KTS Malaysia (BAM) khuyến khích các KTS chuyên nghiệp, KTS đăng bạ và thiết kế viên đăng bạ thực hiện CPD như là trách nhiệm của mỗi cá nhân. Hoạt động CPD sẽ bao gồm việc tham gia các chương trình học tập, các sự kiện liên quan đến kiến trúc được BAM quản lý, phân loại và chuẩn y rất chi tiết.
BAM quy định bắt buộc mỗi KTS chuyên nghiệp và KTS đăng bạ phải hoàn thành tối thiểu 10 điểm tín chỉ CPD trước khi được BAM cấp lại chứng chỉ hành nghề hàng năm, thiết kế viên là 4 điểm. Một nửa số điểm đó phải có được từ các sự kiện liên quan đến kiến trúc. Riêng các KTS từ 65 tuổi trở lên chỉ cần 5 điểm. Sau khi hoàn thành hoạt động CPD, các KTS và thiết kế viên phải có hồ sơ theo quy định để báo cáo lên BAM. (Xem Hình 1. Quy trình CPD theo quy định của BAM). Theo phân cấp của BAM:
- KTS đăng bạ: Được phép tuyển dụng và làm việc tại các tổ chức tư vấn, nhưng chưa được ký tên vào hồ sơ thiết kế, khảo sát
- KTS chuyên nghiệp (đã đăng bạ, có kinh nghiệm làm việc, đạt sát hạch): Được thực hiện và được ký tên vào hồ sơ thiết kế, khảo sát
- Chứng chỉ của tất cả các KTS đều hết hạn vào ngày 31/12 năm phát hành, được cấp lại hàng năm sau khi đóng phí và thỏa mãn các điều kiện (CPD, hồ sơ…) của BAM.
Hoa Kỳ
Theo tài liệu Hướng dẫn tháng 7/2021 của Hội đồng Quốc gia các Hội đồng đăng bạ KTS (NCARB), phát triển nghề nghiệp liên tục (Continuing Education – CE) là quá trình học tập sau khi KTS đã có giấy phép hành nghề, nhằm nâng cao hoặc cập nhật kiến thức, năng lực về các chủ đề kỹ thuật, chuyên môn liên quan đến hành nghề kiến trúc để bảo vệ sức khỏe, sự an toàn và phúc lợi (Health, Safety, and Welfare – HSW) của cộng đồng. Sự phát triển liên tục về năng lực nghề nghiệp của KTS liên quan đến hoạt động giáo dục suốt cuộc đời làm nghề. CE dành cho KTS hành nghề của Hoa Kỳ được NCARB quản lý chặt chẽ, linh hoạt và thống nhất.
NCARB đòi hỏi những chương trình CE phải dựa trên các mục tiêu và kết quả học tập có liên quan, được hình thành tốt và rõ ràng, xác định năng lực nghề cần đạt được của người học thông qua việc đánh giá trước và sau khi học. Các chương trình đào tạo hành nghề phải đảm bảo tối thiểu 75% về nội dung, thời lượng gắn với những chủ đề sức khỏe, an toàn và phúc lợi cộng đồng HSW. KTS trình báo cáo đến hội đồng khu vực sau khi hoàn thành chương trình học tập, trong đó bắt buộc đạt 12 điểm LU (learning unit) về HSW và là một trong những điều kiện để gia hạn giấy phép hàng năm. Các CE này cũng đồng bộ với 6 lĩnh vực hành nghề được yêu cầu trong Chương trình Kinh nghiệm kiến trúc AEP (Architectural Experience Program) và chương trình Thi Sát hạch đăng bạ kiến trúc ARE 5.0 (Thi 06 lĩnh vực – Tỷ lệ đỗ qua các kỳ ARE 5.0, từ 2018-2020, trung bình: 55,16%).
Hình thức học tập được áp dụng linh hoạt, ngoài các hình thức học tập trung trực tiếp, học trực tuyến, hội thảo trực tuyến… như đang được áp dụng tại Việt Nam. Còn có những công nghệ học khác, đánh giá chính xác mức độ tiếp thu, chỉ cần tài khoản điện tử, rất thuận lợi cho kiến trúc sư có thể học mọi nơi, mọi lúc, thông qua online, các thiết bị điện tử khác, không cần sự hỗ trợ hoặc tương tác của người thuyết trình. Theo đó, học viên có thể truy xuất kết quả, chứng chỉ, lưu dữ liệu trên máy chủ hoặc tự in chứng nhận… ngay sau khi hoàn tất những câu hỏi theo yêu cầu của chuyên đề.
Toàn bộ chương trình CE được NCARB dựa trên nền tảng Tiêu chuẩn về CE (09/2018) và các tiêu chí Dịch vụ CES của Hội KTS Hoa Kỳ AIA. Toàn quốc hiện có nhiều trung tâm giáo dục chuyên nghiệp cho KTS với hơn 3.000 nhà cung cấp chương trình CE, cùng danh mục hơn 75.000 khóa đào tạo đã tuân thủ các tiêu chuẩn về học tập, truyền giảng, bồi dưỡng và dịch vụ, được đánh giá và phê duyệt để cung cấp kiến thức ở các cấp độ khác nhau từ giới thiệu, trung cấp, đến nâng cao và cập nhật. Hệ thống hành nghề kiến trúc của Hoa Kỳ đồng bộ từ giáo dục kiến trúc, kinh nghiệm nghề, thi sát hạch và CE tại 55 hội đồng bang, vùng và các quốc gia có thỏa thuận công nhận lẫn nhau như Canada và Úc, đã đáp ứng đầy đủ nhu cầu học tập nghề nghiệp ngắn hạn và vươn tới tương lai xa hơn cho KTS hành nghề.
KTS Đinh Văn Hoàn
Trung tâm Phát triển hành nghề kiến trúc (Hội KTS Việt Nam)
(Bài đăng trên Tạp chí Kiến trúc số 05-2022)
Ghi chú: KTS Nguyễn Tấn Vạn – Sách: Đáp án 280 câu hỏi và hướng dẫn phục vụ sât hạch chứng chỉ hành nghề Kiến trức, Nhà xuất bản Xây dựng 22021
