Người Nhật Bản có câu nói: “Đến Nhật Bản mà chưa đến Kyoto và Nara, thì coi như chưa đến Nhật Bản”. Đúng thế, “Kyoto và Nara là linh hồn của Nhật Bản”, đó cũng là một câu nói khác đã thành châm ngôn, đã thành chân lý, mà người Nhật cũng như người nước ngoài quan tâm đến Văn hóa Nhật Bản thường nói.
Kyoto và Nara, cùng với Osaka nằm ven biển, là ba thành phố tạo thành một hình tam giác gắn bó với nhau một cách hữu cơ. Osaka hiện đại bao nhiêu, với tư cách một thành phố Cảng, thì Kyoto và Nara cổ kính và giầu truyền thống bấy nhiêu. Nhưng Kyoto và Nara lâu đời chưa bao giờ từ chối sự phát triển và vẫn tiếp cận với cuộc sống hiện đại một cách hài hòa. Điều đó được thấy ngay nếu bạn đi xe lửa từ Osaka đến Kyoto, nhà ga xe lửa Kyoto to lớn và đa chức năng của Kiến trúc sư Hiroshi Hara làm người ta rất ngạc nhiên và đặt câu hỏi liệu có một sự mâu thuẫn nào không giữa một nhà ga xe lửa hoành tráng như vậy với những cung đền lỗng lẫy, chùa tháp thanh thoát, tinh tế mà mộc mạc ở đô thị này?
Những tranh luận, thắc mắc rồi cũng lắng xuống, vì ở đây, sức mạnh của Văn hóa truyền thống Nhật Bản quá lớn, nó có khả năng chấp nhận và ngốn ngấu, đồng hóa tất cả những gì nó gặp trên đường di.
Ấn tượng sâu sắc nhất về Kyoto, đối với bất cứ ai đến đây, có lẽ là về các công trình kiến trúc cổ. Đó là cung điện Hoàng gia Kyoto (Kyoto Imperial Palace) và Ly Cung Katsura. Kyoto là cố đô của Nhật Bản từ năm 794 đến năm 1863, trong khi đó Cung điện Hoàng gia Kyoto được khởi dựng vào năm 1855. Quần thể này gợi lên rất rõ một quá khứ vàng son và một sự hướng về tự nhiên lớn của con người.
Ly Cung Katsura cũng vậy, nhưng có một vẻ gì trầm mặc hơn, hòn đá viên sỏi, cái cây, nhành lá, mặt nước được bảo vệ rất cẩn thận – chúng đều như muốn nói lên một điều gì.
Ngày nay con người nói nhiều về Thiền (Zen), nhưng liệu Thiền có tồn tại với cuộc sống phồn hoa đô hội, ăn chơi xô bồ ở những nơi ồn ào chen lấn. Thiền phải có không gian, kiến trúc, đá và cát riêng của Thiền, như ở trong vườn chùa Ryoan-ji, xây dựng năm 1473.
Kyoto có vô số các địa danh nổi tiếng, nhưng danh bất hư truyền nhất phải là Chùa Thanh Thủy Tự (Kiyomizu-dera) và đền Kim Các Tự (Kimkaku-ji). Chùa Thanh Thủy Tự gây ấn tượng bằng tính quần thể và hệ thống kết cấu gỗ của nó. Quần thể chùa có lịch sử lâu đời 1200 năm, có cấu trúc gỗ trùng trùng, điệp điệp chồng xếp lên nhau. Kiyomizu có nghĩa là nước trong, vì ở đây có nguồn nước sạch từ trên núi cao chảy xuống theo 3 ống máng, và người viết bài này cũng đã thành tâm uống một gáo nước thiêng. Tôi đến Kim Các Tự (Chùa Vàng) vào lúc trời đã bảng lảng chiều và nắng chiều làm cho ngôi chùa thêm vàng rực. Điều đáng nói là hình ảnh ngôi chùa in xuống nước làm cho hiệu quả thụ cảm tăng lên rất mạnh.
Nara, về niên đại, là kinh đô của Nhật Bản sớm hơn Kyoto, cũng có một bản dồ di tích kiến trúc truyền thống với mật độ rất cao.
Tiêu biểu là các ngôi chùa, như chùa Horyu-ji, chùa Todai-ji, chùa Yakushi-ji vàToshodai-ji.
Những ngôi chùa này có đặc điểm quy mô hoành tráng, tính quần thể cao, và cả vẻ tao nhã rất lắng đọng. Quần thể chùa Horu-ji và chùa Todai-ji đều thể hiện rõ những tính chất đó, đặc biệt chùa Horyu-ji là công trình kết cấu gỗ cổ nhất thế giới. Chùa tháp có niên đại từ những năm 670-714.
Ngay lúc đến Nara và Kyoto, và cả sau này nhìn lại, tôi cảm thấy ở những nơi đó, tôi là một khách lãng du hơn là một nhà nghiên cứu. Thời gian gấp gáp và qua nhanh đến nỗi những bữa trưa có khi chỉ dừng lại ở một quán ăn ven đường và ăn một bát Ramian- là một loại mỳ đặc biệt của các nước Đông Á và Nhật Bản. Có những câu thơ ở Việt Nam mà lắp ghép vào khung cảnh Kyoto và Nara với kiến trúc và đời sống ở đây rất hợp là “Lâu đài đường bệ màu kiêu hãnh/Áo gấm hài nhung cánh phượng bay”. Nhân bản và lãng mạn, đó là đặc chất của hai thành phố này.
PGS.KTS ĐẶNG THÁI HOÀNG
